[aktualizacja 2024.02.21]

Kolejka do Izabelina

W początkach XX w. na terenie Izabelina funkcjonowały kopalnie torfu. Do transportu urobku do cegielni w rejonie Marek i Ząbek zbudowana została bocznica wąskotorowej kolejki Mareckiej (kolejkę Marecką w jej ostatniej fazie można zobaczyć na filmie www.youtube.com/watch?v=aZ2FGNEU8eM). Jak podaje strona http://www.marki.net.pl/kolejka/bocznice.html bocznica ta została zbudowana w 1902r. i funkcjonowała do 1914r (co do tej daty nie jestem przekonany, bo w okresie II wojny światowej wożono torf z kopalni w Izabelinie wagonikami kolejki).

Ślady tej linii kolejowej są do dziś dobrze widoczne w terenie i łatwo dostępne do zwiedzania.

Najwygodniej zaparkować na ul. Brukowej przy skrzyżowaniu przedłużeniem ul. Szkolnej  (GPS 52°22’59N, 21° 4’54E) i udać się na północ szlakiem zielonym do dawnych kopalń torfu lub północną granicą rezerwatu w stronę Marek. Zbliżając się do Marek nasyp kolejki odchodzi łagodnym łukiem od obecnej drogi leśnej na południe w stronę Czarnej, gdzie możemy jeszcze zobaczyć kilka wbitych w dno rzeki pali – czyżby ślady mostu ?

 

Goniec Poranny w 1908 roku zapowiadał, że od listopada na bocznicy do Izabelina, będą kursowały pociągi towarowe, a od kwietnia 1909 r. pociągi osobowe. Pociągi osobowe miały być udogodnieniem dla podróżujących do letniska w Czarnej Strudze, którzy w 1907 roku korzystali z tramwajów konnych jeżdżących tą linią.

Nie wiadomo, czy pociągi osobowe rozpoczęły kursy i jak długo ewentualnie trwały. W 1915 roku kursował tramwaj, a bilet na przejazd kosztował 8 kopiejek.

Linia Wawer-Struga-Nieporęt- (Wieliszew-Kałuszyn – Nowy Dwór) – Zegrze

Jeszcze przed wybuchem pierwszej wojny światowej Rosjanie rozpoczęli budowę obwodowej linii kolejowej łączącej Modlin z Wawrem. Budowana przez Rosjan linia miała być szerokotorową obwodnicą kolejową Warszawy – umożliwiającą połączenie pomiędzy liniami Terespolską, Petersurską i Nadwiślańską. Takie połączenie, z ominięciem warszawskiego węzła kolejowego (w latach trzydziestych w tym celu zbudowano linię Tłuszcz, Nieporęt, Legionowo, Nasielsk), umożliwiłoby szybki transport wojsk do/z garnizonów w Zegrzu i obozie Hurki (późniejszym Legionowie) kierunku Petersburga i Moskwy.
Według niektórych źródeł, miała to być linia wojenna. W przypadku wybuchu wojny, na przygotowanych wcześniej nasypach i mostach, stacjonujący w garnizonie Hurki batalion wojsk kolejowych miał ułożyć tory [źródło J.Szczepański “Obóz Hurki”]. Prace budową nasypów i mostów rozpoczęły się 1913 roku.

Zachowane ślady terenowe potwierdzają, że Rosjanie przygotowali nasypy i mosty pod budowę linii szerokotorowej – wykonano nasypy łączące budowaną linię z szerokotorowymi liniami do Białegostoku, Terespola i Zegrza. Na mapie z sierpnia 1914 roku widać ukończone połączenia nasypów linii z linią Zegrze-Jabłonna, a na francuskiej mapie gazety L’Illustration z sierpnia 1915 roku linia ta łączy się na Grochowie z linią do Iwanogrodu (Dęblina). Linie wąskotorowe, kolejka Marecka, kolejka Jabłonowska, są na tej francuskiej mapie opisane jako tramawaj, więc mamy pewność, że linia z Grochowa do Zegrza była linią normalnotorową i nie łączyła się z wąskotorówkami. Niestety nie wiadomo, czy budowaną przez Rosjan linią szerokotorową przejechał jakikolwiek pociąg i czy kiedykolwiek został na niej ułożony szeroki tor.

Na powyższych mapach przedstawiono kolej szerokotorową – z łącznicami do linii Jabłonna-Zegrze, Warszawa-Dęblin i Warszawa-Petersburg. Wyraźnie połączenia linii z szerokotorową linią Legionowo – Zegrze widać też na innej mapie, której zdjęcie topograficzne jest datowane na 1914 rok.

Aby przeanalizować stan zachowania nasypów linii szerokotorowej, porównajmy powyższy fragment mapy z obrazem z geoportalu. Wyraźnie widać, że nasypy łączące linię Wawer-Wieliszew są zachowane do dzisiaj. O ile nasyp łącznicy Wawer-Zegrze można by próbować wiązać z późniejszą kolejką wąskotorową, to nasyp w kierunku Wieliszewa może być tylko nasypem linii szerokotorowej.

Podobnie nasyp łącznicy do linii Warszawa-Petersburg zachował się do dzisiaj w dobrym stanie, co widać na poniższym zdjęciu z Geoportalu (na skos linia Petersburgska, pionowo droga wojewódzka 631 w śladzie dawnej linii Wawer – Nieporęt) .

Na nasypie łącznicy do linii Warszawa-Petersburg w kierunku Wawra, zbudowana jest ulica kolejowa

Most nad Beniaminówką w ciągu drogi wojewódzkiej 631, czyli wzdłuż dawnej linii kolejowej ma intrygującą konstrukcję przyczółków. Połowa jest zbudowana z betonu, a połowa z kamienia podobnego do tego w pokazanym powyżej przepuście. Możliwe że do budowy tego mostu wykorzystano przyczółki starego rosyjskiego mostu kolejowego, a później rozszerzono je betonową konstrukcją.

Dokąd zbudowano linię szerokotorową?

Wcześniej zaprezentowana mapa austrowęgierska z 9 VIII 1914 roku, przedstawia linię szerokotorową zbudowaną, przez Wieliszew, aż do Kałuszyna.
Rosyjska mapa (trójwiorstówka) z 1913 r. pokazuje, że nasypy kolejowe sięgały do Wieliszewa. Nie ma na tej mapie połączeń z linią szerokotorową – może to błąd mapy, ale jest również możliwość, że pomiędzy 1913, a 1915 r. Rosjanie zdecydowali o przebudowie z wąskiego, na szeroki tor.

Analizując ślady terenowe, wydaje się, że widać, że nasypy linii szerokotorowej zbudowano do mniej więcej do ul. Solidarności w Wieliszewie – obecnie na nasypie kolejowym jest droga – ul. Modlińska. O dociągnięciu nasypu kolejowego do ul. Solidarności, świadczy niewielki nasyp wykonany wzdłuż działki kolejowej ciągnący się od rozwidlenia linii w kierunku Jabłonny widoczny na Lidarze.

W czasie pierwszej wojny światowej Niemcy podjęli decyzję o kontynuacji budowy linii kolejowej łączącej punkty obrony Warszawy. Na interesującym nas terenie powstała linia ze Strugi do Zegrza z bocznicą do Beniaminowa. Śladem tej linii i częściowo wykorzystując niektóre jej elementy prowadzi dziś ul. Pogonowskiego. Na linii tej były trzy przystanki – w Nieporęcie, w okolicach Wólki Radzymińskiej i w okolicach obecnej ul. Brukowej.

Na stacjach w Nieporęcie i Beniaminowie były mijanki dla pociągów – dziś ich brak utrudnia przywrócenie komunikacji kolejowej Nieporętu z Warszawą.

Przy okazji intryguje mnie most nad linią kolejową zaznaczony w prawym dolnym rogu powyższej mapy – nie mam dla niego wytłumaczenia.

Trochę inny przebieg tej wąskotorowej linii kolejowej, znajdziemy na wydanej przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze mapie “39° 52° Warszawa” dostępnej w zbiorach Mazowieckiej Biblioteki Cyfrowej. Na mapie tej widzimy większe oddalenie linii kolejowej od drogi niż na mapie powyżej. Co najważniejsze linia jest połączona z linią kolejki Mareckiej, a więc jest wąskotorowa!

Kolejnym intrygującym miejscem jest przebieg torów w okolicach Kwietniówki. W tym miejscu najpierw powstała linia Jabłonna – Zegrze, następnie nasypy rosyjskiej szerokotorowej linii wojennej do Rembertowa i Wieliszewa, a w 1937 linia Legionowo – Tłuszcz. Współczesny tor linii Nieporęt-Legionowo, najprawdopodobniej jest w innym miejscu niż tor z 1937 roku i powstał już po drugiej wojnie światowej, gdyż przecina on parcele na które w latach trzydziestych podzielono las pod budowę miasta-ogrodu. Obok jest wyraźnie widoczny nasyp starszego toru (prawdopodobnie z 1937 roku), którego przebieg jest zgodny z podziałem działek z lat trzydziestych. Tory z Jabłonnej do Zegrza i do Nieporętu przecinają się na mapie LIDARowej, a na mapie z 1937 roku biegną równolegle obok siebie, a następnie rozchodzą się. Prawdopodobnie śladem po wcześniejszym układzie torów z 1937 roku, jest nasyp oznaczony cyfrą 4 na poniższej mapie.

Dodatkowo, od współczesnego toru, odchodzi nasyp łącznicy kolejowej z Nieporętu w stronę Zegrza.

Na radzieckiej przedwojennej mapie widoczny jest jeszcze inny przebieg torów linii Legionowo – Tłuszcz, który został skorygowany odręcznie na podstawie zdjęć lotniczych z 30.09.1944.

Również na niemieckiej mapie z 1944 roku, linia do Tłuszcza jest zaznaczona błędnie (na południe od Nieporętu).

Na profilu fejsbukowym Radzymin w Retrospekcji pojawiło się zdjęcie rozkładu jazdy pociągów ze Strugi do Zegrza potwierdzające działanie przystanków kolejowych Wólka Radzymińska i Nieporęt oraz fragment przewodnika z 1922 autorstwa Mieczysława Orłowicza po okolicach Warszawy z opisem tego odgałęzienia.

Linia kolejowa wąskotorowa została rozebrana w 1923 roku.

Warto przeczytać szerszy opis historii linii kolejowej Wawer-Struga-Nieporęt na stronach poświęconych kolejce Mareckiej.

Bocznica do Izabelina

Na nielicznych mapach jest zaznaczona bocznica linii kolejowej z Wólki Radzymińskiej do kopalń torfu w Izabelinie – obok wyciek mapy z 1919 roku.

 

 

Linia do Tłuszcza

Ustawą z dnia 26 marca 1935 roku Dz.U. 1935 nr 25 poz. 171 o budowie normalnotorowych kolei: Mława-Ostrołęka, Zegrze-Wyszków i Nowojelnia-Nowogródek postanowiono o budowie normalnotorowej linii drugorzędnej długości ok. 40 km. W 22 sierpnia 1936 roku uroczyście uruchomiono istniejącą do dzisiaj linię kolejową nr 10.

Opis linii na stronie Kolejowe Mazowsze.

Opis linii na stronie Baza Kolejowa.