Ostatnia aktualizacja 4.10.2021
1825 – Plan sytuacyjny oraz niwelarna Jednej części Lasów Klucza Nieporęckiego Dóbr Dziedzicznych Jaśniewielmożnej Woiewodziny z Xiążąt Lubomirskich Hrabiny Potockiey w celu osuszenia nowozałożonych tamże Kolonii zdjęty przez Izeniera Królewskiego Koprusu Budowy Dróg i Mostów Postawka
Jedna z najciekawszych map dokumentujących zmiany w okolicach Stanisławowa. Mapa opracowana z wielką pieczołowitością i dokładnością (różnice odległości w porównaniu do współczesnych map nie przekraczają 6%) została opracowana przez inżyniera Królewskiego Korpusu Budowy Dróg i Mostów jest Ludwik Stanisław Postawka ur. 22-04-1773 w Ostrowcu (prawdopodobnie Wielkopolskim), zmarł 30-01-1844 w Warszawie. Więcej informacji https://drzewo.postawka.pl/osoby/os68.html. 
Mapa zgodnie z informacją jaką dostałem w mailu z AGAD jest datowana przez Archiwum Główne Akt Dawnych w którego zbiorach się znajduje (AGAD, Zb. Kart. 472-19), jako “nie wcześniej niż 1807, nie później niż 1831”. Autor mapy Ludwik Postawka od 1819 pełnił funkcję inspektora dróg i mostów w województwach krakowskim i świętokrzyskim, a więc wydawałoby się, że najpóźniejszą datą powstania mapy jest rok 1819. Na rok 1817 mapę datuje Henryk Bartoszewicz z AGAD w artykule “Zbiory kartograficzne Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie” zamieszczonym w Polski Przegląd Kartograficzny Tom 40, 2008, nr 2, s. 144–157. Z drugiej strony na założenie kolonii w 1824 roku wskazuje fakt, pierwszy akt urodzenia w “kolonii Nieporęckiej Stanisławów” oraz zapis w konsensie (zgoda wszystkich kolonistów z osady na nabycie ziemi przez nową osobę) z 1841 roku z zapisem “… za opłatą Czynszu i wykonaniem wszystkich obowiązków jakie w kontrakcie z tąż Osadą, jakie w kontrakcie pod dniem 6 maja 1824 roku urzędownie zawartym są wyszczególnione”.
Na mapie są zaznaczone zabudowania Stanisławowa, a pierwsze wpisy w księgach parafialnych o mieszkańcach Stanisławowa pojawiają się w 1825 roku – taką też datę przyjąłem dla tej mapy.
Mapa przedstawia teren trzech kolonii Stanisławowa, Izabelina i Aleksandrowa oraz teren Nieporętu na wschód od pałacu. Dodatkowo rozrysowane są przekroje starego rowu melioracyjnego (możliwe, że jest to mityczny kanał Królewski) oraz plan budowy nowych dróg i kanałów melioracyjnych.
Po kolei postaram się przedstawić, co możemy znaleźć na mapie i które z obiektów przetrwały do dzisiaj.
Kolonia Stanisławów obecnie Stanisławów Pierwszy
Granice Stanisławowa są na mapie oznaczone punktami A,B,C,D,E,F – granice te pozostały nie zmienione do dnia dzisiejszego. W okolicach obecnej ulicy Przyszłość jest zaznaczonych 13 budynków, a w okolicach ul. Słonecznej 10 budynków – na podstawie mapy, trudno stwierdzić na ile gospodarstw składają się te 23 budynki w Stanisławowie.
Na planie możemy znaleźć obecną ulicę Krzywą (łukiem w okolicach punktu F), Graniczną (na lewo od punktu F, Izabelińską (w górę od punktu F). Ulica Przyszłość została wytyczona przez projektanta, po drugiej stronie zabudowań, niż istniejąca już wówczas droga. Ulica Przyszłość ostatecznie powstała w innym miejscu niż zaplanował inżynier Postawka. Nie przetrwała droga, która od obecnego skrzyżowania Krzywej z Izabelińską odchodziła w kierunku Granicznej.
Na mapie są zaznaczone koryta Czarnej i Długiej (rzeki łączą się na terenie Stanisława ok. 300m od obecnego ujścia Kanału Królewskiego do obecnego koryta Czarnej). Długa przecina obecną ul. Graniczną na pomiędzy numerami 18, a 26 (tam gdzie często pasą się konie). Czarna razem z Długą płyną do Nieporętu przez Aleksandrów – na późniejszej mapie ich koryto zostanie zmienione i będą płynęły po wschodniej stronie Izabelina.
Mapa przedstawia plan przyszłego Kanału Królewskiego – ciekawostką jest fragment zaplanowanego kanału, który został skreślony ręką autora oraz fragment kanału porzucony po zbudowaniu kanału rzeki Czarnej.
Poniżej nałożone na starą mapę obecne rzeki i drogi.
Kolonia Izabelin
Teren Kolonii Izabelin na mapie jest ograniczony prostokątek o wierchołach oznaczonych literami E,H,I,K. Obecne granice Izabelina pokrywają się z granicami z mapy za wyjątkiem terenów które znajdują się na południe od Wrzosowej i obecnie są włączone do Izabelina.
Na terenie Izabelina widać typowy układ urbanistyczny kolonii osadników niemieckich – gospodarstwa luźno rozrzucone na dużym terenie, często daleko od drogi. Na mapie wyróżnia się pięć dużych budynków – dwa na końcu ul. Szkolnej w okolicach obecnej Wrzosowej. Dwa gosparstwa na lewo od Szkolnej jedno z nich położone 240m na wschód od Granicznej, a drugie 380m – na p0łudnie od zabudowań obecnej Szkolnej 18. Jedno na prawo od Szkolnej to prawdopodobnie obecna Szkolna 3. Wzdłuż obecnej Małołęckiej możemy doliczyć się 8 budynków, jednego gospodarstwa przy Granicznej (obecnie w tym miejscu nie ma zabudowy) oraz dwóch mniejszych przy Szkolnej. W sumie w Izabelinie inżynier Postawka zaznaczył 16 budynków. Na dole mapy zaznaczona jest przyszła ul. Wrzosowa.
Zastanawiająca jest delikatna linia zaznaczona na lewo od Szkolnej – porównując to z planem podziału gruntów pod kolonię sądzę, że jest to ślad miejsca w którym była planowana droga przez Izabelin, zamiast której z jakiegoś jednak powodu powstała Szkolna.
Aleksandrów
Na terenie Aleksandrowa zajmuje prostokąt o wymiarach 1400m x 1100m. Obecnie zachodnia granica miejscowości jest nieznacznie przesunięta i znajduje się na Kanale Żerańskim a na wschodzie dołączone zostały tereny znajdujące się za Małołęcką w okolicach ulicy Leśnej.
Główna zabudowa miejscowości znajduje się w okolicach ul. Królewskiej (nie jest zaznaczona na mapie). Ulica Polna pierwotnie była planowana jako długa prosta (łączy na mapie punkty G,H), a obecnie skręca i łączy się z Królewską. Na mapie jest jeszcze zaznaczona nieistniejąca ulica stanowiąca przedłużenie Krzywej.
Koryto Długiej i Czarnej miało zostać przebudowane w kanał i na jednym z odcinków wyprostowane.
Nieporęt
Na tej mapie możemy zobaczyć położenie i układ dwotu w Nieporęcie. Nie wiadomo ile na początku XIX wieku pozostało z pierwotnego dworu Wazów, który prawdopodobnie został spalony podczas potopu szwedzkiego. Może przynajmniej sam układ budynków pozostał ten sam, co za Wazów, ale wymagałoby to porównania z wynikami badań archcheologicznych, które przeprowadzono w 2001 roku. Dwór nieporecki otoczony był ogrodami. Widoczna na poniższym fragmencie ulica poniżej napisu “Wieś Nieporęt”, to dzisiejsza ulica Dworcowa.
Na mapie inż. Postawka zaznaczył ślad starego rowu, dawniej zasilającego nieporęcki dwór w wodę. Rów ten prowadził od rzeki Długiej/Czarnej na granicy Aleksandorowa, poprzez dwór, aż do stawu. W początkach XIX wieku rów ten był jednie śladem dawnego rowu – na mapie jest jego przekrój podłużny z którego widać, że w czasach inż. Postawki rów ten nie mógł już pełnić swoich funkcji. Pozostałości tego rowu zostały wykorzystane do budowy kanałów melioracyjnych, które później zostaną nazwane Kanałem Królewskim, ale to tym szerzej na tej stronie.
