Mało znanym epizodem z historii terenów gminy Nieporęt jest okres, gdy nasze tereny znajdowały się w zaborze pruskim, a sąsiedni Radzymin w prowincji wschodniej Galicji w zaborze austriackim. Dzisiejsza północnowschodnia granica gminy Nieporęt stanowiła granicę państwową pomiędzy Austrią, a Prusami. Granicę tą wyznaczały słupy graniczne z umieszczonymi na nich orłami (na mapie Górskiego oznaczone jako “orły graniczne”).
Granicę tą mamy przedstawioną na kilku mapach – pruskich, rosyjskich, austriackich i sporządzonej na zlecenie właścicieli dóbr nieporęckich mapie Górskiego. Z tych map z uwagi na ich dokładność i skalę na szczególną uwagę zasługuje mapa Górskiego i austriacka mapa wschodniej Galicji dostępna w serwisie Arcanum. Granica na austriackiej mapie jest wyznaczona prostymi liniami, pomiędzy słupami granicznymi. Na dokładniejszej mapie Górskiego, ta granica przebiega, tak jak przebiegała granica dóbr nieporęckich – wzdłuż dróg lub w inny sposób (np. kopcami) wyznaczonych granic dóbr ziemskich.
Spróbujmy więc ustalić i odnaleźć w terenie położenia słupów granicznych pomiędzy Austrią i Prusami.
Słupy 336
Słupy graniczne 336 i 337 położone były przy drodze z Warszawy do Radzymina (wiodła wówczas przez Słupno). Dawna droga Warszawa-Radzymin, to dzisiaj ulica Spacerowa. Wydaje się, że rzeka Czarna płynie nadal w tym samym miejscu co 220 lat temu (dalej na terenie gminy Nieporęt jej przebieg jest mocno zmieniony). Możemy więc spróbować odnaleźć miejsce, gdzie stały słupy 336 i 337 na podstawie odległości od mostu na mapie austriackiej i mapie Górskiego.
Słup 336 znajdował się na skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Spacerowej i Pogodnej.
Słup 337
Trochę większym problemem jest odnalezienie lokalizacji słupa 337. Z austriackiej mapy wynika, że stał on przy drodze, w narożniku dóbr nieporęckich w odległości ok. pół kilometra od mostu na Czarnej.
Tylko, niestety granica gminy Nieporęt nie wygląda, tak jak na austriackiej mapie, a dzisiejszy przebieg ul. Spacerowej oraz jej przedłużenia ul. Gościniec, to długa prawie prosta linia. Jednak na starych mapach, granica jest “łukiem” opartym o parę punktów granicznych, a ta droga nie jest tak prosta jak dzisiaj. Najbardziej szczegółową mapą przebiegu tej granicy jest mapa lasów z 1826 r. Jeśli porównamy przebieg ówczesnej drogi i granicy dóbr nieporęckich z dzisiejszą granicą gminy Nieporęt, to zobaczymy, że granica pozostała w tym samym miejscu, ale droga została wyprostowana i przesunięta na wchód.
Skoro już ustaliliśmy, że dawny przebieg drogi Warszawa-Radzymin, był wzdłuż dzisiejszej granicy, to mamy pewność, że słup 337 stał gdzieś na dzisiejszej granicy gminy Nieporęt – tylko dokładnie w którym miejscu?
Spróbujmy porównać współczesną mapę z mapą Górskiego i odnaleźć charakterystyczne punkty na obu mapach.
Niestety z porównania mapy Górskiego z Geoportalem wychodzi, że słup znajdował się w połowie prostego odcinka granicy – mało prawdopodobne i chyba wynika to z niedokładności mapy Górskiego. Spróbujmy więc policzyć odległości – te powinny być dokładniej odwzorowane na mapie Górskiego niż przebieg granicy. Z mapy Górskiego wynika, że słup był w odległości 520 m od mostu na Czarnej. Taka sama odległość wyszła z pomiarów austriackiej mapy. Jeśli dwie niezależnie od siebie robione mapy pokazują odległość od mostu wynoszącą 520 metrów to coś w tym musi być 😉
Mamy więc ustaloną lokalizację słupa 337! Znajdował się on przy charakterystycznym uskoku granicy gminy Nieporęt.
Teren jest zryty pozostałościami II wojny światowej, ale zarówno na LIDARZe jak i w terenie można zobaczyć wał graniczny – nie wiem z jakiego okresu on pochodzi (lasy warszawskie obwałowano ok. 1864 r.)
Słup 338
Z lokalizacją tego słupa jest trochę problemów – brakuje punktów charakterystycznych przy których był ten słup, a pomiary odległości dają dość rozbieżne wyniki. Słup był zlokalizowany ok. 1,9-2 km od słupa 337.
Słup 339
W przeciwieństwie do poprzedniego słupa, lokalizacja słupa 339 nie budzi żadnych wątpliwości. Do dziś zachował się układ dróg w okolicach Zamostków Wólczyńskich, który pozwala nam na precyzyjne zlokalizowanie słupa na skręcie granicy gminy i zarazem skrzyżowaniu ulicy Strzelców Kaniowskich z leśną drogą do Strugi.
Słup 340
Kolejny fragment granicy możemy znaleźć na mapie z 1826 r. “Plan granicy między wsią Słupno i dobrami Wólka Radzymińska” [AGAD 402-338-09]. Jak widzimy na poniższym porównaniu, po wschodniej stronie Wólki Radzymińskiej przebieg granicy powiatu, porywa się z granicą z 1826 r. a więc prawie na pewno nie zmienił się od czasów III rozbioru.
Słup 340 znajdował się w odległości ok. 1,32 km od słupa 339 przy drodze przecinającej granicę.
Jeśli znamy odległość, wiemy, że słup był przy drodze, to jesteśmy w domu – słup 340 zlokalizowany – stał przy dzisiejszej ul. Szkolnej w miejscu, gdzie ulicę tą przecina granica powiatów.
Słup 341
Kolejny słup był w odległości 350 metrów od słupa nr 340. Wydawałoby się, że nic prostszego, tylko odmierzyć odległość i postawić kropkę na współczesnej mapie.
Współczesna granica powiatów skręca w odległości 305 metrów od miejsca poprzedniego słupa. Jak na dotychczasowe pomiary, to błąd wydaje się zbyt duży, żeby słup mógł stać w miejscu współczesnego zakrętu granicy!
Wróćmy więc do mapy granicy pomiędzy dobrami z 1826 r. Przyglądając się jej uważnie możemy dostrzec niebieską linię stanowiącą jakąś granicę po stronie Słupna, dwa kopce graniczne i uskok granicy pomiędzy dobrami. Szczególnie intrygujące jest to, że w tej chwili granica skręca pod kątem rozwartym, a dawniej był to prawie kąt prosty. Jeśli przedłużymy niebieską kreskę granicy dalej w stronę Wólki Radzymińskiej, to – maluje nam się współczesna granica! Przypuszczalnie w tym miejscu przebieg granicy pomiędzy Austrią i Prusami nie odpowiada obecnemu przebiegowi granicy powiatów!
Jeśli odmierzymy 350 metrów od poprzedniego słupa, to wypada on na prostym odcinku granicy pomiędzy wsiami. Trochę dziwne miejsce. Zróbmy więc eksperyment – przedłużając linię granicy powiatów która jest trochę dalej, wypada nam, że takie przedłużenie linii granicznej przecina się z granicą pomiędzy wioskami, w odległości 350 metrów od słupa 340!
Najprawdopodobniej słup 341 nie znajdował się na współczesnej granicy powiatów!
