Lopacinski.com

Strona o okolicach Stanisławowa Pierwszego

Granica austriacko-pruska

Mało znanym epizodem z historii terenów gminy Nieporęt jest okres, gdy nasze tereny znajdowały się w zaborze pruskim, a sąsiedni Radzymin w prowincji wschodniej Galicji w zaborze austriackim. Dzisiejsza północnowschodnia granica gminy Nieporęt stanowiła granicę państwową pomiędzy Austrią, a Prusami. Granicę tą wyznaczały słupy graniczne z umieszczonymi na nich orłami (na mapie Górskiego oznaczone jako „orły graniczne”).

Granicę tą mamy przedstawioną na kilku mapach – pruskich, rosyjskich, austriackich i sporządzonej na zlecenie właścicieli dóbr nieporęckich mapie Górskiego. Z tych map z uwagi na ich dokładność i skalę na szczególną uwagę zasługuje mapa Górskiego i austriacka mapa wschodniej Galicji dostępna w serwisie Arcanum. Granica na austriackiej mapie jest wyznaczona prostymi liniami, pomiędzy słupami granicznymi. Na dokładniejszej mapie Górskiego, ta granica przebiega, tak jak przebiegała granica dóbr nieporęckich – wzdłuż dróg lub w inny sposób (np. kopcami) wyznaczonych granic dóbr ziemskich.

Spróbujmy więc ustalić i odnaleźć w terenie położenia słupów granicznych pomiędzy Austrią i Prusami.


Słupy 336

West Gallicien (1801–1804) – First Military Survey

Słupy graniczne 336 i 337 położone były przy drodze z Warszawy do Radzymina (wiodła wówczas przez Słupno). Dawna droga Warszawa-Radzymin, to dzisiaj ulica Spacerowa. Wydaje się, że rzeka Czarna płynie nadal w tym samym miejscu co 220 lat temu (dalej na terenie gminy Nieporęt jej przebieg jest mocno zmieniony). Możemy więc spróbować odnaleźć miejsce, gdzie stały słupy 336 i 337 na podstawie odległości od mostu na mapie austriackiej i mapie Górskiego.

Słup 336 stał w odległości ok. 240 metrów od mostu na Czarnej
Porównanie odległości od mostu do słupa 336 na mapie Górskiego oraz odwzorowanie na Geoportalu

Słup 336 znajdował się na skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Spacerowej i Pogodnej.


Słup 337

Trochę większym problemem jest odnalezienie lokalizacji słupa 337. Z austriackiej mapy wynika, że stał on przy drodze, w narożniku dóbr nieporęckich w odległości ok. pół kilometra od mostu na Czarnej.


Tylko, niestety granica gminy Nieporęt nie wygląda, tak jak na austriackiej mapie, a dzisiejszy przebieg ul. Spacerowej oraz jej przedłużenia ul. Gościniec, to długa prawie prosta linia. Jednak na starych mapach, granica jest „łukiem” opartym o parę punktów granicznych, a ta droga nie jest tak prosta jak dzisiaj. Najbardziej szczegółową mapą przebiegu tej granicy jest mapa lasów z 1826 r. Jeśli porównamy przebieg ówczesnej drogi i granicy dóbr nieporęckich z dzisiejszą granicą gminy Nieporęt, to zobaczymy, że granica pozostała w tym samym miejscu, ale droga została wyprostowana i przesunięta na wchód.

Porównanie przebiegu granicy dóbr nieporęckich na mapie lasów z 1826 r. z granicą gminy na Geoportalu

Skoro już ustaliliśmy, że dawny przebieg drogi Warszawa-Radzymin, był wzdłuż dzisiejszej granicy, to mamy pewność, że słup 337 stał gdzieś na dzisiejszej granicy gminy Nieporęt – tylko dokładnie w którym miejscu?

Spróbujmy porównać współczesną mapę z mapą Górskiego i odnaleźć charakterystyczne punkty na obu mapach.

Porównanie mapy Górskiego z Geoportalem – niebieskie linie punkty charakterystyczne na obu mapach, czerwona lokalizacja słupa 337.

Niestety z porównania mapy Górskiego z Geoportalem wychodzi, że słup znajdował się w połowie prostego odcinka granicy – mało prawdopodobne i chyba wynika to z niedokładności mapy Górskiego. Spróbujmy więc policzyć odległości – te powinny być dokładniej odwzorowane na mapie Górskiego niż przebieg granicy. Z mapy Górskiego wynika, że słup był w odległości 520 m od mostu na Czarnej. Taka sama odległość wyszła z pomiarów austriackiej mapy. Jeśli dwie niezależnie od siebie robione mapy pokazują odległość od mostu wynoszącą 520 metrów to coś w tym musi być 😉

Porównanie mapy Górskiego z Geoportalem

Mamy więc ustaloną lokalizację słupa 337! Znajdował się on przy charakterystycznym uskoku granicy gminy Nieporęt.

Lokalizacja słupa 337

Teren jest zryty pozostałościami II wojny światowej, ale zarówno na LIDARZe jak i w terenie można zobaczyć wał graniczny – nie wiem z jakiego okresu on pochodzi (lasy warszawskie obwałowano ok. 1864 r.)

Wyraźnie widoczny na LIDARZe wał graniczny (po lewej od amarantowej kreski wyznaczającej granicę)

Słup 338

Z lokalizacją tego słupa jest trochę problemów – brakuje punktów charakterystycznych przy których był ten słup, a pomiary odległości dają dość rozbieżne wyniki. Słup był zlokalizowany ok. 1,9-2 km od słupa 337.

Słup 338 na austriackiej mapie



Słup 339

W przeciwieństwie do poprzedniego słupa, lokalizacja słupa 339 nie budzi żadnych wątpliwości. Do dziś zachował się układ dróg w okolicach Zamostków Wólczyńskich, który pozwala nam na precyzyjne zlokalizowanie słupa na skręcie granicy gminy i zarazem skrzyżowaniu ulicy Strzelców Kaniowskich z leśną drogą do Strugi.

Gdzieś w tym miejscu stały „Orły Graniczne” i austriacki słup 339

Słup 340

Kolejny fragment granicy możemy znaleźć na mapie z 1826 r. „Plan granicy między wsią Słupno i dobrami Wólka Radzymińska” [AGAD 402-338-09]. Jak widzimy na poniższym porównaniu, po wschodniej stronie Wólki Radzymińskiej przebieg granicy powiatu, porywa się z granicą z 1826 r. a więc prawie na pewno nie zmienił się od czasów III rozbioru.

„Plan granicy między wsią Słupno i dobrami Wólka Radzymińska” zestawiony z Geoportalem.

Słup 340 znajdował się w odległości ok. 1,32 km od słupa 339 przy drodze przecinającej granicę.

1,32 km – odległość pomiędzy słupami

Jeśli znamy odległość, wiemy, że słup był przy drodze, to jesteśmy w domu – słup 340 zlokalizowany – stał przy dzisiejszej ul. Szkolnej w miejscu, gdzie ulicę tą przecina granica powiatów.


Słup 341

Kolejny słup był w odległości 350 metrów od słupa nr 340. Wydawałoby się, że nic prostszego, tylko odmierzyć odległość i postawić kropkę na współczesnej mapie.

Odległość pomiędzy słupami 340 i 341

Współczesna granica powiatów skręca w odległości 305 metrów od miejsca poprzedniego słupa. Jak na dotychczasowe pomiary, to błąd wydaje się zbyt duży, żeby słup mógł stać w miejscu współczesnego zakrętu granicy!

Zakręt współczesnej granicy jest za blisko słupa 340 – coś się nie zgadza

Wróćmy więc do mapy granicy pomiędzy dobrami z 1826 r. Przyglądając się jej uważnie możemy dostrzec niebieską linię stanowiącą jakąś granicę po stronie Słupna, dwa kopce graniczne i uskok granicy pomiędzy dobrami. Szczególnie intrygujące jest to, że w tej chwili granica skręca pod kątem rozwartym, a dawniej był to prawie kąt prosty. Jeśli przedłużymy niebieską kreskę granicy dalej w stronę Wólki Radzymińskiej, to – maluje nam się współczesna granica! Przypuszczalnie w tym miejscu przebieg granicy pomiędzy Austrią i Prusami nie odpowiada obecnemu przebiegowi granicy powiatów!

Przebieg granicy w okolicach słupa 341 na mapie z 1826 roku i współcześnie

Jeśli odmierzymy 350 metrów od poprzedniego słupa, to wypada on na prostym odcinku granicy pomiędzy wsiami. Trochę dziwne miejsce. Zróbmy więc eksperyment – przedłużając linię granicy powiatów która jest trochę dalej, wypada nam, że takie przedłużenie linii granicznej przecina się z granicą pomiędzy wioskami, w odległości 350 metrów od słupa 340!

Przedłużenie linii granicznej przecina granicę pomiędzy wioskami w odległości 350 metrów od poprzedniego słupa granicznego

Najprawdopodobniej słup 341 nie znajdował się na współczesnej granicy powiatów!