wersja 12 marca 2025 r.

Babiak, Polska Organizacja Wojskowa POW

Do Polskiej Organizacji Wojskowej wstąpił w wieku 15 i 9 miesięcy w dniu 10 marca 1917 r. w Babiaku. We wspomnieniach rodziny zachowała się informacja, że skłamał co do swojego wieku wstępując w szeregi POW. W Polskiej Organizacji Wojskowej działał czynnie, aż do uzyskania przez Polskę Niepodległości. Do POW wstąpił prawdopodobnie za namową starszego brata Stefana, członka POW od 1 marca 1917 roku [6].

Walki o granice, wojna 1920 r.

Już 18 września 1918 r.[1], w wieku 17 lat, na ochotnika wstąpił do Wojska Polskiego i służył w 34 pułku piechoty.

Razem ze swoim pułkiem przeszedł cały szlak bojowy. Jak opisał to w jednym z dokumentów [2 str. 1] przeszedł „całą kampanję frontową, ofenzywę i defenzywę na Polesiu, Kijowszczyźnie i Grodzieńszczyźnie.”

W czasie walk pod Waliszczami nad Kanałem Ogińskiego, służąc w 5 kompanii, 2 baonie 34 bialskiego pułku piechoty pełniąc funkcję dowódcy sekcji w stopniu szeregowego, na patrolu natknął się na nieprzyjaciela, któremu udało się przeprawić przez Kanał. Pomimo rany zdołał powiadomić placówkę, czym udaremnił atak na tyły polskich pozycji. Za ten czyn został odznaczony Krzyżem Walecznych nadanym przez dowództwo 9 dywizji piechoty rozkazem nr 32 z 5 maja 1921 r. (nr leg. 18392).

Miał bardzo dobrą opinię przełożonych „Ochotnik z 1918 roku. Brał udział we wszystkich walkach które stoczył pułk w ciągu wojny za wyjątkiem okresu walk za Łuninice. Nadzwyczajnie odważny sumienny i obowiązkowy. Z chęcią i zamiłowaniem pełni służbę. Data 12.12.12 Gruszczyński kpt. i d-ca„

Zgodnie z przekazem rodzinnym, podczas wojny 1920 r. znalazł się w radzieckiej niewoli z której uciekł, a według jego słów, czyn za który został nagrodzony Krzyżem Walecznych, nie był jego najważniejszym czynem podczas wojny. Niestety na ten temat nie zachowały się dokumenty.

Od 1920 do 1923 r. służył w żandarmerii [3 str. 24]. W życiorysie w materiałach UB [4 str. 12], podaje informację o ukończeniu w 1922 r. trzymiesięcznego kursu żandarmerii i służbie w plutonie żandarmerii w Kaliszu.

23 sierpnia 1923 r. w stopniu sierżanta został przeniesiony do rezerwy.

10 lipca 1937 r. rozkazem D.O.K.Nr.II, L.15/37 został odznaczony Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-21 r.

Bondyrz, Zamość – okres międzywojenny

Po zdemobilizowaniu z wojska, pracował jako robotnik w fabryce mebli giętych w Bondyrzu. Początkowo, przez rok jako robotnik leśny, a później do 1931 r. w wydziale mechanicznym. W 1931 lub 1932 r. założył sklep w Bondyrzu, a w 1935 r. założył sklep w Zamościu przy ul. Szczebrzeskiej na przeciwko stacji kolejowej, który funkcjonował do wybuchu wojny [4 str. 13].

II wojna światowa

W okresie okupacji prowadził sklep na Karolówce [3 str. 32].

Ulicą w okolicach sklepu lub domu Niemcy prowadzili transporty umierających z głodu jeńców radzieckich. Któregoś dnia żona Jana, Jadwiga została złapana przez Niemców na podaniu chleba głodującym jeńcom. Trafiła na pobliską stację kolejową do transportu więźniów. Dzięki informacjom od kolejarzy udało się ją z tego transportu wykupić.

W 1944 r Niemcy zlikwidowali sklep, a Jan Łopaciński musiał się ukrywać „za działalność”, aż do wyzwolenia [4 str. 13][5 str. 17]. Niestety w dokumentach IPN brak informacji o jaką działalność chodziło.

W materiałach UB jest informacja, że w okresie okupacji cieszył się dobrą opinią sąsiadów [3 str. 38].

W okresie okupacji współpracował z organizacją AK w rejonie Bondyrza [5-16] i dawał pieniądze lub jedzenie dla partyzantki [4 str. 34].

Okres powojenny, Zamek Lubelski, II inspektorat AK

Po II wojnie światowej prowadził sklep z artykułami piśmienniczymi i spożywczo-kolonialnymi przy Ormiańskiej 20, ale w marcu 1950 r. (lub pod koniec 1949 r.) zlikwidował go i został „dzięki poparciu reakcjonistki Boguckiej” zatrudniony w browarze „Liwonia” na stanowisku kierownika rozlewni. Prawdopodobnie przyczyną likwidacji sklepu była prowadzona przez władze bitwa o handel, bo w dokumentach IPNu jest informacja o zajęciu mebli ze sklepu przez urząd skarbowy.

7 czerwca 1950 roku, anonimowy donosiciel informuje Urząd Bezpieczeństwa o wrogim nastawieniu Jana Łopacińskiego do nowego ustroju i trwających po kilka dni wyjazdach w lutym i marcu 1950 r. w niewiadomym kierunku [3 str. 6].

29 listopada 1950 r. (w innym miejscu data 29 września) podczas przesłuchania zastępca inspektora „Inspektoratu Zamojskiego AK” Władysław Skowera ps. Orkan zeznaje, że w lutym lub marcu 1950 r. Jan Łopaciński został przez niego zwerbowany do nielegalnej organizacji AK. Skowera zaprosił Jana Łopacińskiego do swojego mieszkania przy Pereca 6. Idąc do mieszkania, Skowera przedstawił Janowi Łopacińskiemu Inspektorat Zamojski AK i spytał, czy ten nie chciałby przystąpić do tej organizacji. Następnie udali się do mieszkania Jana Łopacińskiego, gdzie ten złożył przysięgę i obrał sobie pseudonim „Wilk” [3 str. 47]. Skowera zeznaje również, że chciał pożyczyć 50.000 zł, sugerując, że są one przeznaczone na cele organizacyjne.

W ocenie UB wyjazdy były powiązane z działalnością w AK, a zeznania i donos spójne ze sobą – jednak nie są one dostatecznie sprawdzone. UB postanawia aresztować Jana Łopacińskiego, a w jego domu przeprowadzić rewizję.

11 października 1951 roku, UB przeprowadza rewizję w domu. Na szczęście przed rewizją żonie Jadwidze Łopacińskiej udało się wynieść z domu i zakopać w ukryciu broń, Krzyż Walecznych i dokumenty.

Tego też dnia Jan Łopaciński zostaje aresztowany (postanowienie z 12 października 1951 r. wydane przez prokuratora WPR w Lublinie Marka Szaubera [3 str. 29])

W trakcie przesłuchań Jan Łopaciński nie przyznaje się do członkostwa w Inspektoracie Zamojskim AK, ale przyznaje, że Skowera złożył mu taką propozycję. Dodatkowo potwierdza, że Skowera chciał pożyczyć pieniądze.

Na szczęście Władysław Skowera podczas przesłuchania 3 stycznia 1952 r. odwołuje swoje zeznania o złożeniu przysięgi przez Jana Łopacińskiego.

W zeznaniach Skowera tłumaczy wcześniejsze zeznania wynikały z tego, że „przesłuchujący mnie oficer śledczy /…/ mówił mi, że będzie dla mnie lepiej i dla mojej sprawy jak tak powiem, a ponadto osobiście miałem na Łopacińskiego złość za to, że obiecał mi pożyczyć pieniędzy a mi ich nie pożyczył. Z toku prowadzonej rozmowy z oficerem śledczym ja zrozumiałem, że chodzi o jakieś materiały by Łopacińskiego wyrzucić z partii /…/ jednakże nigdy nie myślałem że może z tego być rozprawa sądowa”.

W materiałach z rozprawy w sprawie unieważnienia wyroku Jana Łopacińskiego z 1992 r. zawarta jest informacja o wymuszaniu na Skowerze zeznań biciem – „Skowera /…/ zmienił swoje zeznania /…/ wyjaśniając, że wcześniej pomawiał /…/ o członkostwo w tej organizacji pod wpływem bicia w śledztwie”. [5-16]

12 marca 1952 roku, Wojskowy Sąd Rejonowy w Lublinie wydaje wyrok jednego roku pozbawienia wolności. Wyrok nie został wydany za członkostwo w nielegalnej organizacji, ale dzięki odwołaniu zeznań przez Skowerę, za to, że „mając wiarygodne wiadomości o istnieniu na terenie Zamościa nielegalnej organizacji dążącej do obalenia przemocą ustroju Państwa Polskiego nie zawiadomił natychmiast o tym władzy powołanej do ścigania przestępstw.„

W procesie w 1992 r. świadek Gustaw Palichleb, zeznał „Ja wiedziałem, że Łopaciński należał do tej organizacji (Inspektoratu AK) /…/, ja dowiedziałem się od kogoś. /…/ Znałem Władysława Skowerę również ze mną był osadzony w więzieniu na Zamku, wiem, że był również członkiem Inspektoratu Zamojskiego tak jak Jan Łopaciński„[5 str. 42].

1 marca 1995 roku, sąd wojewódzki w Lublinie, na podstawie przepisów o uznaniu za nieważne orzeczeń wobec osób represjonowanych za działaność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, unieważnił wyrok sądu wojskowego z 12 marca 1952 r.

Morwy

Zgodnie z informacją z zamościopedii przed wojną wzdłuż ul. Buczka/Rodziny Kowerskich, Kowerscy zasadzili szpaler morw. Jan Łopaciński na zakupionej od Kowerskich działce w latach 1945-46 hodował jedwabniki, które żywią się liśćmi morwy. Kokony odwożono do Lublina, gdzie wymieniano je na gotówkę i tkaniny.

Wytwórnia Oranżady

W latach 60 – tych Jan Łopaciński uruchomił wytwórnię wód gazowanych która produkowała głównie oranżadę. Wytwórnię poźniej prowadził jego syn Wiktor.

Pochówek

Peowiak, Jan Łopaciński zmarł 25 lipca 1973 roku i został pochowany na cmentarzu przy ul. Peowiaków w Zamościu, w alei tuż przy ul. Peowiaków. Kilka grobów dalej, też tuż przy ul. Peowiaków, spoczywa jego brat, peowiak – Stefan Łopaciński.

---

[1] dokumenty Krzyża Walecznych – 71/Ł-483 (WBH)
[2] pismo w sprawie Medalu Niepodległości – KKiMN 166-49608 (WBH)
[3] Dokumenty IPN Lu_0_21_1282
[4] Dokumenty IPN Lu_30_106_t1
[5] Dokumenty IPN Lu_30_106_t2
[6] Dokumenty Medalu Niepodległości Stefana Łopacińskiego WBH sygn. AP1421
[7] Dzieje 34 pułku piechoty dr. Paweł Borek. Pierwszy artykuł z cyklu https://podlasianin.com.pl/dzieje-34-pulku-piechoty-w-latach-1919-1939-1/ . Cały cykl artykułów https://podlasianin.com.pl/kategoria/historia/page/14/